Šta nam je preostalo od infrastrukture u oblasti voda?

Natalija Stojmenović i Teodora Marković

Uvođenje vodovodne i kanalizacione infrastrukture bilo je jedno od najvažnijih pitanja urbanizacije zemlje krajem 19. i početkom 20. veka. Razvijanje kanalizacione mreže predstavljalo je preduslov kako za izgradnju višespratnica tako i za modernizaciju gradova.

Najviši stepen razvijenosti sistema za vodosnabdevanje, koji i danas posedujemo, datira iz perioda Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ). Da je socijalistički sistem podsticao stvaranje moderne infrastrukture i podizanje životnog standarda najbolje se da ilustrovati podatkom da je do 1984. godine vodovodnim instalacijama bilo opskrbljeno 70% stanova što je za 62% više u odnosu na period Kraljevine Jugoslavije. Napredak je bio vidljiv i po pitanju odbrane od poplava kao i zaštite od erozije i bujica. Danas, život u kapitalističkoj stvarnosti, podrazumeva jačanje tržišne logike i sve veći upliv privatnih interesa čak i u domen prirodnih resursa kao što je to voda i s njom povezana infrastruktura.

Oblasti u kojima se ovo najbolje primećuje jesu: problem infrastukture za vodosnadbevanje, kanalizaciona mreža, prečišćavanje otpadnih voda i zaštita od poplava. Kada je u pitanju vodosnabdevanje, 80% stanovništva je priključeno na vodovodnu mrežu. Zastarela, neodržavana i neobnavljana infrastruktura uzrokuje razne probleme kao što su neodgovarajući kvalitet vode, oskudica u kritičnim delovima dana ili godine, kao i gubitak vode na mreži koji doseže i do 32%. Što se kanalizacione mreže tiče, u socijalističkom periodu je u Srbiji (bez SAP) 66% stanovništva bilo priključeno na sistem odvodnje. Danas je u gradovima javnom kanalizacijom opskrbljeno oko 75% stanovništva, dok je taj procenat u ruralnim sredinama samo 9%. Ukupno gledano, kanalizacionim sistemom obuhvaćeno je svega 55% naselja, a učinkovit tretman otpadnih voda postoji samo u 9,8% opština. Neophodnost izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda predstavlja jednu od oblasti u kojoj su potrebna najveća ulaganja u sklopu pretpristupnih pregovora sa EU (Poglavlje 27).

S obzirom na nedostatak dovoljnog broja fabrika za prečišćavanje vode, kao i dotrajale vodovodne cevi, kvalitetna voda za piće predstavlja životni san za većinu ljudi u Vojvodini. Vodovodne cevi najčešće su sačinjene od cementno azbestnog materijala iako je azbest u EU zabranjen za upotrebu još 2005. godine. U Beogradu oko 63%, tj. 2.137 km gradskog cevovoda, staro je između 25 i 55 godina. Ipak, najveći problem predstavlja nesposobnost države da svima bezuslovno obezbedi distribuciju kvalitetne pijaće vode. Merenja prisutnog nivoa arsena u vodi pokazuju da se 102 grada, varošice i sela u Vojvodini, sa ukupno 653.160 stanovnika, nalaze u opasnosti. Ovakvi primeri pokazuju današnji infrastrukturni deficit, ali i nedostatak socijalne države koja bi se bavila rešavanjem pomenutih pitanja.

Poplave koje su zadesile Srbiju 2014. godine najbolje pokazuju kako nerešavanje problema koje smo naveli, dovodi do ugrožavanja sigurnosti i života svih ljudi. Sve više se uskraćuju sredstva javnim vodovodnim preduzećima, a država teži da privatizuje čak i ona koja su osnovana kako bi regulisala rečne tokove, gradila i održavala nasipe. Takva preduzeća se nakon privatizacije vode profitnim interesom, zanemaruju opštu društvenu sigurnost i zaštitu, ili čak menjaju delatnost. Država se na taj način trudi da odgovornost za održavanje sistema prebaci na privatna lica, a privatni investitori u tome vide mogućnost zarade. Jasno je da se u ovoj jednačini gubi osnovna svrha zaštite od poplava. Smederevska Palanka je, logiku kojom se državni nedostaci pokrivaju privatizacijom, skupo platila. Vodoprivreda AD, preduzeće iz ovog grada, prodata je 2006. godine za 151 milion dinara, a tadašnji vlasnik je ovom kupovinom dobio 73.65% akcija preduzeća. U potražnji za zaradom, vlasnik je svoja ulaganja usmerio na turistički potencijal dok je postojeća infrastruktura propala što je, nakon poplava 2014. godine, dovelo do štete od 900 miliona dinara. Vodoprivredno preduzeće Hidrograđevinar iz Sremske Mitrovice našlo se 2006. godine na licitaciji, i prodato je za 25 miliona dinara. Šteta u Sremskoj Mitrovici, od poplava 2014. godine procenjena je na više od 120 miliona dinara, što znači da je pet puta veća, od dobiti ostvarene prodajom preduzeća. Sa druge strane, javna vodovodna preduzeća u Pčinjskom okrugu već godinama na problem poplava odgovaraju samo proglašenjem vanrednih situacija kada se one već dese. Da se problemom poplava insitucije bave onda kada je trajna šteta već načinjena, ilustruju i nedavne poplave u naselju Žarkovo u Beogradu.

Da li voda za piće sme da bude opasna po život ili roba koju ne mogu svi da priušte? Da li sigurnost građana i građanki može da bude izlicitirana na tenderu?